Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Chiều Cao Con Người 

Từ sơ sinh đến tuổi trưởng thành, quá trình phát triển chiều cao diễn ra theo lộ trình sinh học chặt chẽ, được điều tiết bởi các yếu tố sinh học chiều cao cốt lõi như hormone và chức năng nội tiết. Trong đó, tuyến yên giữ vai trò trung tâm, sản xuất ra hormone tăng trưởng (GH), ảnh hưởng trực tiếp đến sự tăng trưởng chiều cao. Khi đến giai đoạn trưởng thành, tốc độ phát triển này chậm lại và ngừng hẳn khi cơ thể bước vào quá trình lão hóa. Việc hiểu rõ các cơ chế này không chỉ giúp tối ưu phát triển vóc dáng mà còn hỗ trợ phụ huynh trong việc can thiệp sớm và đúng cách cho trẻ ở các thời điểm vàng của sự phát triển.

Di truyền

Hầu hết trẻ em từ 1 tuổi đến khi dậy thì đều sẽ tăng khoảng 5cm chiều cao/năm. Bước vào tuổi dậy thì, trẻ có thể phát triển đến 20cm/năm. Tuy nhiên, tốc độ phát triển chiều cao mỗi người thực chất sẽ khác nhau và tốc độ nhanh chậm này sẽ phụ thuộc nhiều yếu tố, trong đó có chiều cao của bố mẹ - tức yếu tố di truyền. Để tính chiều cao trung bình theo gen di truyền, bạn có thể tính theo công thức sau: 

• Chiều cao con trai = ((Chiều cao mẹ + 15cm) + Chiều cao bố)/2

• Chiều cao con gái = ((Chiều cao bố – 15cm) + Chiều cao mẹ)/2

Bố mẹ dù có chiều cao khiêm tốn cũng không cần quá lo lắng về chiều cao con cái sau này. Bởi nếu được bổ sung dinh dưỡng đúng cách, trẻ sống trong môi trường lành mạnh, thường xuyên luyện tập thể thao (đặc biệt giai đoạn dậy thì) thì vẫn có thể cải thiện chiều cao. 

Dinh dưỡng 

Thai nhi 

Nếu trẻ sinh đủ tháng nhưng cân nặng lúc mới sinh dưới 2,5kg thì rất có khả năng bị suy dinh dưỡng từ trong bụng mẹ (còn gọi là suy dinh dưỡng bào thai). Suy dinh dưỡng bào thai chia thành 3 mức độ: 

• Nhẹ: Chiều dài bình thường và cân nặng chỉ giảm ít so với trẻ có cân nặng và tuổi thai tương ứng.

• Trung bình: Chiều dài và cân nặng giảm nhưng vòng đầu bình thường.

• Nặng: Vòng đầu, chiều dài và cân nặng đều giảm.

Không chỉ khiến trẻ bị còi cọc từ trong bụng mẹ, suy dinh dưỡng bào thai còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thể chất của trẻ sau này, ví dụ như thấp còi, nhẹ cân, não chậm phát triển, không nhanh nhẹn như các trẻ khác...

Quá trình phát triển 

Đối với trẻ nhỏ khi bước vào giai đoạn tiểu học, bạn cần đáp ứng cho trẻ nhu cầu dinh dưỡng như sau: 

• Ăn đủ 3 bữa chính (sáng – trưa – chiều) gồm 4 nhóm thực phẩm gồm tinh bột, chất béo, chất đạm và vitamin, chất xơ.  

• Ăn thêm bữa phụ với bánh bông lan, khoai, chè… và ưu tiên uống sữa. 

• Bổ sung thực phẩm giàu canxi như sữa, cua, tôm, cá nhỏ nguyên xương… 

• Ăn thực phẩm giàu lysine (loại acid amin góp phần tăng trưởng chiều cao) như thịt, cá, trứng… 

Lý do là bổ sung dưỡng chất trong quá trình phát triển sẽ giúp tăng trưởng toàn diện về thể chất, trong đó không thể không kể đến chiều cao. 

Thói quen vận động

Bác sĩ Trần Khánh Vân - Phó trưởng khoa Vi chất dinh dưỡng, Viện dinh dưỡng quốc gia cho biết “Vận động đúng cách sẽ giúp trẻ ăn ngon, ngủ sâu, tăng cân, kích thích sự phát triển tế bào xương, tăng chiều dài của xương, từ đó đạt chiều cao tối đa, cải thiện nhược điểm gen di truyền”. 

Thực tế cho thấy, lười vận động là nguyên nhân chính gây ra tình trạng thừa cân, béo phì. Ban đầu, tình trạng tăng nhanh về cả cân nặng và chiều cao của trẻ khiến phụ huynh lầm tưởng trẻ chỉ đang phát triển nhanh, không có gì đáng ngại. Tuy nhiên, trẻ phát triển nhanh về cả chiều cao lẫn cân nặng thường ngừng phát triển chiều cao sớm, dẫn đến hậu quả là vào những năm tiếp theo, cân nặng và chiều cao của trẻ bắt đầu bất hợp lý, dẫn đến mức béo phì. 

Một trong những nguyên nhân khác khiến trẻ lười vận động đó là xương không đủ chắc khỏe do thiếu canxi. Khẩu phần ăn thiếu vitamin D và K2 sẽ làm giảm hấp thụ canxi, gây tình trạng đau xương ở độ tuổi tiền dậy thì, khiến trẻ lười vận động. Kết quả là không thể phát triển tối đa chiều cao ở tuổi dậy thì. 

Giới tính

Vào giai đoạn dậy thì, tốc độ tăng trưởng chiều cao sẽ đạt đỉnh khi trẻ có thể tăng khoảng 10 - 15cm/năm, rồi giảm dần sau đó. Ở giai đoạn 10 tuổi, mỗi năm bé gái sẽ tăng 10cm chiều cao và tăng dần cho đến khi đạt ngưỡng 15cm/năm lúc 12 tuổi. Còn đỉnh tốc độ phát triển của trẻ nam là 12 tuổi (10cm/năm) và đạt ngưỡng 15cm/năm vào năm 14 tuổi. Giai đoạn phát triển chiều cao mạnh nhất của nữ giới là 8 - 17 tuổi, quyết định hơn 20% chiều cao trung bình người trưởng thành, còn nam giới sẽ giảm dần tốc độ tăng chiều cao sau 17 tuổi. 

Dậy thì sớm

Dậy thì sớm xảy ra khi bé gái dậy thì trước 8 tuổi và bé trai trước 9 tuổi. Dậy thì sớm dẫn tới hiện tượng tiết ra hormone kích hoạt sự phát triển xương, khiến trẻ em cao lên rất nhanh. Tuy nhiên, sau đó các đầu xương mau chóng đóng lại, khiến trẻ khó cao hơn thêm, dẫn tới tình trạng trẻ dậy thì sớm bị thấp hơn các bạn cùng lứa và không thể đạt chiều cao mà gen di truyền quyết định. 

Béo phì 

Trẻ thừa cân, béo phì thường cao to hơn so với tuổi nhưng khi bước vào giai đoạn dậy thì, chiều cao sẽ ngừng phát triển và trẻ có xu hướng thấp hơn bạn bè cùng tuổi. Cùng với đó là tâm lý “sợ mập”, muốn giảm cân nhanh ở tuổi mới lớn nên trẻ có xu hướng ăn uống kiêng khem, dẫn đến thiếu chất, gây cản trở phát triển chiều cao và thể lực sau này. 

Chính vì vậy, bố mẹ cần nắm bắt các giai đoạn phát triển của trẻ để có chế độ dinh dưỡng thích hợp nhất. Ba giai đoạn cơ thể tăng trưởng rất nhanh về chiều cao là giai đoạn bào thai, giai đoạn từ sơ sinh đến 3 tuổi và giai đoạn dậy thì. Bố mẹ cần quan tâm đến chế độ ăn uống của trẻ để tránh tình trạng béo phì, khiến trẻ không thể phát triển chiều cao như mong đợi. 

Giấc ngủ 

Quá trình bài tiết hormone sinh trưởng có liên quan mật thiết tới giấc ngủ. Khi trẻ ngủ sâu hơn 1 tiếng, cơ thể mới bắt đầu tiết hormone sinh trưởng rõ rệt. Chính lượng hormone này là nhân tố quan trọng giúp trẻ phát triển chiều cao khi ngủ. Do đó, bố mẹ đừng nên để con cái thức khuya nhằm giúp trẻ ngủ đủ và có chất lượng giấc ngủ tốt nhất. 

Ngoài ra, chiều cao còn chịu ảnh hưởng của tư thế ngủ ban đêm. Ngủ đúng tư thế sẽ giúp hạn chế tình trạng gây sức ép, áp lực lên xương và sụn, từ đó giúp xương không bị cản trở trong quá trình tăng trưởng lúc ngủ. 

Hormone tăng trưởng

Hormone tăng trưởng là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển chiều cao, có tên là growth hormone (gọi tắt là GH). Hormone này do thùy trước tuyến yên tiết ra và ảnh hưởng đến đa phần các mô trong cơ thể người. Quá trình sản sinh hormone tăng trưởng do cơ thể tự điều hòa theo nhịp sinh học, phù hợp với các giai đoạn phát triển của cơ thể người. 

Loại hormone tăng trưởng này góp phần kích thích tăng trưởng cho tế bào về kích thước và quá trình phân bào, ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất như tăng phân giải mô mỡ để giải phóng năng lượng, tăng tổng hợp protein tế bào, đồng thời tác động gián tiếp đến mô sụn và xương. Chính quá trình tác động gián tiếp này sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển chiều cao do có liên quan đến sụn và xương. 

Môi trường sống 

Môi trường sống có tác động đến sự tăng trưởng chiều cao. Trong một xã hội công nghiệp hóa - hiện đại hóa, ô nhiễm không khí, ô nhiễm tiếng ồn, trẻ hút thuốc thụ động… đều gây ảnh hưởng đến sự phát triển tiềm năng về chiều cao của trẻ. 

Trên đây là những thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến chiều cao con người. Nếu bạn có con nhỏ hoặc trẻ đang trong lứa tuổi dậy thì thì nên hết sức lưu ý tránh xa các nguyên nhân trên để trẻ có thể phát triển chiều cao tối đa trong tương lai. 

Tăng chiều cao tối ưu với NuBest Tall – bổ sung dưỡng chất thiết yếu, hỗ trợ phát triển xương và vóc dáng vượt trội.

Yếu Tố Tâm Lý Và Ảnh Hưởng Đến Chiều Cao

Yếu tố tâm lý ảnh hưởng trực tiếp đến chiều cao thông qua cơ chế nội tiết và hành vi sinh lý của trẻ. Tình trạng căng thẳng mãn tính, đặc biệt do áp lực học tập hoặc lo âu kéo dài, khiến cơ thể gia tăng tiết hormone cortisol – một chất ức chế hoạt động của hormone tăng trưởng (GH). Theo nghiên cứu từ Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism (2020), mức cortisol cao làm giảm nồng độ GH và cản trở quá trình tạo xương mới, đặc biệt trong giai đoạn tiền dậy thì và dậy thì. Những trạng thái cảm xúc tiêu cực, như buồn bã, sợ hãi hoặc bất an, khiến tâm lý trẻ nhỏ bị tổn thương, dẫn đến rối loạn giấc ngủ và suy giảm thói quen ăn uống – hai yếu tố sinh học quan trọng trong quá trình phát triển chiều cao.

Sức khỏe tinh thần ổn định là điều kiện tiên quyết để cơ thể trẻ phát triển tối ưu về thể chất. Trẻ thường xuyên đối mặt với stress học đường hoặc bị bỏ qua yếu tố chăm sóc tinh thần sẽ có xu hướng thiếu vận động, giảm hứng thú học hỏi, và dễ mắc rối loạn ăn uống. Những yếu tố này kết hợp làm suy yếu quá trình phát triển cơ thể, từ đó gây ức chế chiều cao về lâu dài. Ngược lại, tinh thần tích cực cho trẻ giúp điều hòa nhịp sinh học, cải thiện giấc ngủ sâu và tăng tiết GH tự nhiên về đêm – thời điểm hormone tăng trưởng hoạt động mạnh nhất. Vì vậy, việc tạo ra môi trường học tập lành mạnh, giảm căng thẳng và hỗ trợ sức khỏe tâm lý là chiến lược quan trọng trong mọi chương trình phát triển chiều cao toàn diện.

Bài viết của

Lan Hương